हिंदू धर्मात सुखी वैवाहिक जीवन, संतती आणि इच्छित जीवनसाथी मिळण्यासाठी अनेक प्रकारचे व्रत आणि उपवास केले जातात. यापैकी एक असे व्रत आहे जो या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी अतिशय प्रभावी मानला जातो, तो म्हणजे सोळा सोमवारचे व्रत. हे व्रत सर्वप्रथम माता पार्वतीने शिवाला पतीस्वरूप मिळावे म्हणून केले होते, अशी पौराणिक मान्यता आहे.
शिवपुराणानुसार, 16 सोमवारी व्रत सुरू करण्यासाठी श्रावण महिना सर्वोत्तम मानला जातो. सोळा सोमवारचा उपवास कधी सुरू करायचा, त्याची उपासना पद्धत, साहित्य, कथा आणि नियम जाणून घेऊ.
श्रावण महिन्यातील पहिल्या सोमवारी सोळा सोमवार उपवास सुरू करणे उत्तम मानले जाते, त्यासोबतच चैत्र, मार्गशीर्ष आणि वैशाखच्या पहिल्या सोमवारपासून उपवास सुरू करता येतो. सोमवारी सूर्योदयापासून हे व्रत सुरू करा आणि संध्याकाळच्या पूजेनंतर नैवेद्य दाखवून उपवास सोडा.
शिवपुराणानुसार सोळा सोमवार व्रताची पूजा दिवसाच्या तिसर्‍या भागात म्हणजे 4 वाजण्याच्या सुमारास सुरू करावी. सूर्यास्तापूर्वी पूजा पूर्ण करावी. शास्त्रानुसार प्रदोष काळात शिवपूजा फलदायी असते.
सोळा सोमवार व्रतामध्ये शिवलिंग, पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर), जनेयू, दीप, धतुरा, अत्तर, रोळी, अष्टगंध, पांढरे वस्त्र, बेलपत्र, धूप, फुले, पांढरे चंदन, भांग, भस्म, उसाचा रस. , फळे, मिठाई, माँ पार्वतीच्या 16 मेकअप आयटम (बांगडी, बिंदी, चुनरी, पायल, बिचिया, मेहंदी, कुमकुम, सिंदूर, काजल इ.
सोमवार व्रताच्या दिवशी ब्रह्म मुहूर्तावर पाण्यात गंगाजल घालून स्नान करावे. स्वच्छ धुतलेले कपडे परिधान करून 16 वेळा महादेवासमोर व्रताचा संकल्प करावा. व्रताचा संकल्प घेताना भगवान शिवाच्या या मंत्राचा जप करा.
ओम शिवशंकरमिशानम् द्वादशारधाम त्रिलोचनम्। उमासाहितं देव शिवं आवाहयम्यहम्
प्रदोष काळात महिलांनी संध्याकाळी सोळा अलंकार करून शिवाला अभिषेक करावा. घरातील किंवा मंदिरातील शिवलिंगाला गंगेचे पाणी घालून जलाभिषेक करावा. त्यानंतर शिवाला पंचामृत अर्पण करावे.
शिवलिंगावर उजव्या हाताची तीन बोटे पांढर्‍या चंदनाने त्रिपुणा लावावीत, इतर पूजेचे साहित्य अर्पण करावे.
देवी पार्वतीला श्रृंगाराच्या सोळा वस्तू अर्पण करा आणि उदबत्ती, दिवे आणि भोग अर्पण करून सोमवार व्रताची कथा ऐका.
पीठ, गूळ आणि तुपापासून बनवलेला चुरमा सोळा सोमवारच्या उपवासात भोग म्हणून दिला जातो. त्याचे तीन भाग करून भगवान शंकराला अर्पण करा.
शेवटी शिवाच्या मंत्रांचा जप करा, शिव चालिसा वगैरे पठण करा आणि आरती करा. आता प्रसादाचा पहिला भाग गाईला द्या, दुसरा भाग स्वतः खा आणि तिसरा इतरांना वाटून घ्या.
सोळा सोमवारचा उपवास अत्यंत कठीण मानला जातो, त्यामुळे उपवास करणाऱ्यांनी सोळा सोमवारचा उपवास संकल्प करून पूर्ण करावा. मध्येच सोडू नये, अन्यथा उपवास व्यर्थ जातो.
उपवास केल्यानंतर त्याच ठिकाणी बसून प्रसाद घ्यावा. पूजेच्या मध्यभागी उठणे शुभ नाही. हे व्रत पाळणाऱ्यांनी ब्रह्मचर्य पाळावे. सोमवारी चुकूनही घरी तामसिक अन्न शिजवू नका.
